Gert van der Kolk - 06 51050119 info@oio.nl

PDF

Goedemorgen

Onder de titel Doe Het Zelvers startte maandag in Goedemorgen Nederland op Radio 1 een reeks reportages over de “doe-burger”. Dat is de burger die in het gat springt dat achterblijft als de overheid zich terugtrekt. In zijn introductie vond presentator Sven Kockelman zelfs dat de “verzorgingsstaat wordt afgebroken”, en daardoor moest ik meteen denken aan Louis Paul Boon.

Dichterbij een Nobelprijs is een Nederlandstalige schrijver nooit geweest, al zullen we dat nooit helemaal zeker weten omdat hij daags voor een bezoek aan de Zweedse ambassade op 10 mei 1979 aan de schrijftafel het leven liet. Uit zijn nalatenschap werd in 1982 Ook de afbreker bouwt op bezorgd en duidelijker kon het idealistische moralisme van Boon niet worden uitgedrukt. Tegen het eind van deze bundel vraagt Boon zich mismoedig af of hij de vos Reinaert zal blijken te zijn, die zijn eigen plan trekt en iedereen te slim af is, of de wolf Isengrinus, die “belogen en bedrogen en bestolen uit de strijd komt”.

Verzorgingsmaatschappij

Opvallend trouwens hoe hardnekkig het begrip “verzorgingsstaat” is. Al in 1978 vond Bram Peper dat we het over de beheersbaarheid van de verzorgingsmaatschappij moesten hebben, omdat staat en maatschappij vervlochten zijn en de macht niet voornamelijk bij de overheid is geconcentreerd. “Het primaat van de politiek dient niet verward te worden met de praktijk van de politiek”, schreef Peper in zijn bijdrage aan de klassieker De stagnerende verzorgingsstaat.

De praktijk van de politiek is nu dat zij in veel gemeenten een beroep doet op het zelforganiserend vermogen van de burgers. De vraag is in hoeverre dit een moralistisch programma is, een technocratische oplossing voor een tekort aan geld of een combinatie van beide.

Peel & Maas

In “Doe Het Zelvers” van maandag kwam een wethouder uit Peel & Maas aan het woord die vond dat de je lokale gemeenschappen het recht moest geven op hun eigen problemen. De gemeente kon klankborden maar de problemen niet overnemen. In de perspectievennota “Toekomst in beeld” benoemt de gemeente drie principes voor haar ontwikkeling in de netwerksamenleving – diversiteit, duurzaamheid en zelfsturing door gemeenschappen, kleinere sociale verbanden en individuen. En hoewel zelfsturing technisch klinkt is zij niet minder moreel dan de andere twee. Ze kan niet zonder individuele en collectieve verantwoordelijkheid, noch zonder vertrouwen van de overheid in burgers en maatschappelijke organisaties, en vice versa.

Reinaert en Isengrinus

Als hij zichzelf stuurt, waar heeft de burger dan de overheid voor nodig? De gemeente, zo schrijven ze in Peel & Maas en elders, is netwerkregisseur. Ze reageert, anticipeert, beweegt met ontwikkelingen mee of bestrijdt die (wat overigens de vraag oproept in hoeverre een netwerkregisseur of procesmanager moralistisch is, waarover later meer).

Ontwikkelingen zoals in Peel & Maas en tal van andere gemeenten maken nieuwsgierig naar de gevolgen en uitkomsten.

Want als ze méér zijn dan een technocratische oplossing, als burgers meer het heft in eigen handen krijgen en de overheid meer regisseert, wordt er misschien daadwerkelijk een oude verzorgingsmaatschappij afgebroken en een nieuwe opgebouwd.

En als ze niet meer zijn dan de verhulde armoe van de verzorgingsmaatschappij, hebben Reinaert noch Isengrinus ook maar iets bereikt.