Gert van der Kolk - 06 51050119 info@oio.nl

PDF

Hoogte

Toen zijn ster al tot duizelingwekkende hoogte was gestegen aan het sociologisch firmament, gaf Anthony Giddens in het midden van de jaren tachtig een gastcollege aan de vakgroepen sociologie van de toenmalige Landbouwhogeschool. Het was een verbazingwekkende ervaring. In bijna drie uur tijd en uit het blote hoofd hield Giddens een volstrekt transparant betoog over zijn toch niet eenvoudige inzichten. Vol overgave, ogenschijnlijk moeiteloos en zonder zich ook maar een keer te vergissen wist hij zijn gehoor mee te nemen in een duizelingwekkende tour d’horizon.

Actueel

Ik stel me zo voor dat de toehoorders van Max Weber, een van de grondleggers van de sociologie, een vergelijkbare ervaring hadden toen zij deze intellectuele krachtpatser in 1919 zijn college hoorden geven dat fameus werd onder de titel waarmee het werd uitgegeven: Politik als Beruf. Mij overkwam dat in ieder geval toen ik de nieuwe Nederlandse vertaling las van deze klassiek geworden tekst *).

Meer dan negentig jaar oud inmiddels – en soms blijkt dat uit verwijzingen van Weber naar de omstandigheden van toen – is zijn verhandeling nog altijd verrassend actueel en ter zake. Als Weber het heeft over politieke professionaliteit, ijdelheid, over banenmachines, machtsstreven en het bespelen van “de emoties van de massa’s” is het niet moeilijk daarbij hedendaagse politieke gebeurtenissen en politici in de kantlijn te noteren.

Ethiek

Voor Weber betekent politiek het streven naar een aandeel in de macht, of naar de beïnvloeding van de verdeling van de macht om belangen te realiseren. Daarmee is wat mij betreft de ethiek van politiek handelen – de fameuze kern van Politik als Beruf – niet louter het domein van beroepspolitici, maar van iedereen die zich professioneel of in de vrije tijd bezighoudt met eigen of andermans belangen bezighoudt.

Weber heeft maar weinig woorden nodig om die ethiek neer te zetten. Drie eigenschappen zijn van doorslaggevend belang: gedrevenheid, verantwoordelijkheid en inschattingsvermogen. Wie richting zoekt voor wat goed handelen is, krijgt met twee fundamenteel verschillende oriëntaties te maken: de Gesinnungsethik, waarbij je doet wat je naar je overtuiging moet doen zonder op de gevolgen te letten, en de Verantwortungsethik, waarbij je instaat voor de gevolgen van je beslissingen en handelen.

Troost

Heiligt het doel de middelen? Dat lijkt weleens de verdediging te zijn van politici wier handelen onder vuur komt te liggen. Dan wijzen ze op wat ze allemaal voor elkaar hebben gekregen. Een aan de andere kant van het spectrum staat de politicus die zijn “verantwoordelijkheid neemt”, sorry zegt en overgaat tot de orde van de dag, daardoor in het midden latend wat zijn overtuigingen zijn.

Het zijn dilemma’s die eenvoudig met de politieke actualiteit te illustreren zijn, maar ook met voorbeelden uit de professionele praktijk van andere makelaars en bemiddelaars in belangen. Wat telt zwaarder – het resultaat of de manier waarop dat tot stand kwam? Er zijn geen voorschriften, zegt Weber, of en wanneer je volgens de overtuigings- danwel verantwoordelijkheidsethiek moet handelen. En welhaast troostend merkt hij op: “samen maken ze de echte mens uit, iemand die de ‘roeping tot de politiek’ kan hebben”.

 

*) Max Weber: Wetenschap als beroep|Politiek als beroep. Vantilt 2012, ISBN 9789460040955